De torensluis

De Torensluis: een duistere geschiedenis

Amsterdam telt meer grachten dan Venetië en meer bruggen dan Parijs, met elk een eigen historie. Zoals de Torensluis, die overdreven brede brug over de Singel. Die getraliede ramen zitten er niets voor niets: dit was vroeger een ondergrondse gevangenis.

De Torensluis, ook wel bekend onder de naam Brug9 of de Multatulibrug, is met zijn 42 meter een van de breedste bruggen van Amsterdam.

Eerst de toren, toen de brug
De brug dateert uit 1648 en is daarmee de oudste Amsterdamse brug die in zijn originele staat bewaard is gebleven. Vroeger stond hier de Jan Roodenpoortstoren, onderdeel van de stadsmuur van Amsterdam, die zich aan de binnenzijde van het water van de Singel bevond. Op de plek van de toren bevond zich een kleine doorgang in de stadsmuur met een smalle houten brug over het water. In de toren woonde waarschijnlijk een stadsdienaar die toezicht hield op de poort. Zo’n 30 jaar na het bouwen van de toren begon de omgeving te veranderen: de houten bruggen werden vervangen door bruggen van steen, zoals we die vandaag de dag kennen.

Verwaarloosd
De Jan Roodenpoortstoren werd in 1829 afgebroken. De stadsmuur, waar de toren onderdeel van was, was toen al verdwenen. Bovendien was de toren flink verwaarloosd en aangetast door houtrot en had de stad Amsterdam geen geld voor het herstel ervan. Vlak voor de sloop besloot Stadsbouwmeester Abraham van der Hart de toren volledig op te meten, mocht de stad de toren ooit willen reconstrueren. Als je goed kijkt, zie je de contouren van de torenfundamenten nog in de bestrating van de brug.

Piraten en matrozen
De kerkers onder de toren zijn in tegenstelling tot de toren nog steeds aanwezig. Ze werden ooit gebuikt als gevangenis voor piraten die de belasting ontdoken. Ook dienden de kerkers als een soort afschrikmechanisme voor bezoekers van de stad Amsterdam. Als de schepen binnenkwamen vanaf het IJ, voeren ze onder de Torensluis door. De scheepslui kregen zo een goed beeld van de gevangenen in hun kerkers, wat direct gold als een waarschuwing: beter gedraag je je in Amsterdam, anders kun je de rest van je dagen in deze gevangenis slijten. Ten tijde van de koude oorlog hadden de kerkers weer een andere functie: als afluisterkantoor.

Multatuli
Sinds 1987 staat het bronzen borstbeeld van Multatuli op de Torensluis. Toenmalig Koningin Beatrix onthulde destijds het beeld, gemaakt door kunstenaar Hans Bayens. De buste werd gemaakt ter gelegenheid van de 100e sterfdag van Eduard Douwes Dekker, die onder schrijversnaam Multatuli het boek Max Havelaar schreef als aanklacht tegen de uitbuiting en onderdrukking van de bevolking van Nederlands-Indië. Een paar straten verderop, op Lauriergracht 37, bevindt zich het adres van de (fictieve) koffiemakelaardij uit Max Havelaar, ‘Last & Co’. Op de gevel van dit woonhuis prijkt een bord met daarop de naam van de koffiehandelaar.

Van jazzclub tot kraakpand
De kerkers onder de toren zijn de afgelopen jaren gerestaureerd en toegankelijk gemaakt voor publiek. Na restauratie van de kerkers, werden onder de grond exposities en evenementen georganiseerd, er bevond zich zelfs een jazzclub. Toen de ruimtes vervolgens een aantal jaren leegstonden werd de voormalige gevangenis onder de brug in september 2015 gekraakt door studenten van Het Spinhuis Collectief. Inmiddels huist er in de voormalige gevangenis een buurthuis.

Op de brug
Zit je deze de zomer achter een portie bitterballen bij Villa Zeezicht of Café van Zuylen, weet je nu iets meer over wat er direct onder je gebeurde ten tijde van de middeleeuwen. Wil je meer weten (en zien) van de historie van Amsterdam? Boek dan eens een tocht (eventueel met gids) bij De Nederlanden en ervaar Amsterdam vanaf het water.